قلم‌موها به چهار دسته تقسیم میشوند:
- جنس بِراش یا فرچه: قلم‌موها از موی جانوران یا الیاف مصنوعی پلاستیکی ساخته میشوند. قلم‌موهایی که از موی دُم سمور ساخته میشوند کیفیت خوبی دارند و حالت فنری و انعطاف‌پذیری و نوک‌تیز آنها برای نقاشی آبرنگ و رنگ‌روغن مناسب است. این قلم‌موها توانایی بالاتری برای جذب آب دارند.
- محل قرارگیری فرچه: بادبزنی، گرد و تخت.
- کارایی: به قلم‌موهایی که برای رنگ‌روغن و دیگری قلم‌هایی که برای آبرنگ به کار می‌رود تقسیم کرد.
- سایز: برای اندازه‌های گوناگون قلممو شماره‌هایی قراردادی تعیین می‌شود. از متداول‌ترین و پرمصرف‌ترین قلم‌موهای مورداستفاده در سبک رنگ‌روغن قلم‌موهای ۴، ۸، ۱۲ هستند.
جنس بِراش یا فرچه
قلم‌موهای طبیعی یا زبر
از قلم‌موهای زبر برای نقاشی با رنگ‌مایه‌های غلیظ و جرمی و گاهی بعضی تکنیک‌های آبرنگ استفاده می‌شود عمده کاربرد آنها در نقاشی با رنگ‌های جرمی مانند: رنگ‌روغن، اکریلیک، رنگ‌های پلاستیکی، صنعتی و … است. از موی خوک، اسب (دم‌اسب)، الاغ، گورکن، الیاف مصنوعی نایلونی برای ساختن قلم‌موهای زبر استفاده می‌شود.
- مو خوک: موهایی سفت و روشن که به علت زبری آنها بهترین نوع قلممو برای نقاشی رنگ‌وروغن محسوب میشوند
- مو اسب: از موی دم‌اسب برای ساخت قلم‌موهای زبر، فرچه و برس یا قلم‌موهایی که ایجاد بافت میکنند استفاده می‌گردد.
- مو الاغ: برای ساخت قلم‌موهای قدیمی و سنتی استفاده می‌شود و بیشتر مورد کاربرد سفالگران است؛ زیرا موی الاغ دارای نرمی و خش‌پذیری بسیار زیادی است.
- مو گورکن: به دلیل نایاب و کم‌بودن موی گورکن، قلم‌موی آن بسیار گران‌بها و گران‌قیمت است، موی گورکن دارای دوام بسیار زیادی است و از آن میتوان زمان زیادی استفاده کرد. عموماً به رنگ‌های سفید شیری، خاکستری تا مشکی و قهوه‌ای روشن است.
الیاف مصنوعی:
امروز انواع بسیار زیادی از این قلم‌موها ساخته می‌شود مواد اولیه این قلم‌موها به شکل سنتزی ساخته می‌شود و در ساخت انواع قلم‌موهای صنعتی و هنری کاربرد دارد به شکل‌های گرد، نیم‌گرد، تخت، باریک، پهن، اریب، فرچه و قلممو بزرگ و جود دارد، به دلیل کمیاب‌بودن قلم‌موی طبیعی و بهای بالای آنها قیمت ارزان قلم‌موهای مصنوعی که تعدادی از آنها در سطح بسیار خوبی ساخته میشوند کاربرد این قلم‌موها را در جامعه زیاد کرده است.
وجود مقداری رنگ که در انتهای قلممو باقی می‌ماند باعث از شکل افتادن قلم‌موهای مصنوعی می‌شود و کیفیت آن را پایین می‌آورد. امروزه با ترکیبی از موهای طبیعی و مصنوعی و طبیعی، تعادل نسبی میان قیمت و کیفیت به وجود آمده است.
- الیاف وایت سیبل: این الیاف از مفتول‌های ظریف و نازک پلاستیکی ساخته میشوند و برای نقاشی‌های خشن و نقاشی‌هایی با بافت‌های رنگی و لکه‌های رنگی مانند نقاشی امپرسیونیستی کاربرد دارند.
- الیاف نایلونی: از آنها در نقاشی با رنگ‌های مصنوعی و رنگ‌های اکریلیک، رنگ‌های صنعتی و رنگ‌های غیردقیق استفاده می‌شود.
دسته دوم قرارگیری بِراش یا فرچه:
غالباً نوع چینش فرچه قلم‌موها از تغییر حالت قرارگیری قلم‌موهای گرد و تخت شکل‌گرفته‌اند.
-
قلممو سر تخت:
قلممو سر تخت، بافت ضخیم و سنگینی دارد. این قلممو برای ضربه و بافت‌هایی که در سطح گسترده اعمال میشوند کاربرد دارد.
از قلممو سر تخت برای حاشیه نقاشی یا برای کشیدن بافت در سطح وسیع و با حجم زیادِ رنگ استفاده می‌شود.
-
قلممو سرکج:
این نوع قلممو، نمونهٔ تغییر یافته‌ای از قلممو سر تخت است که باتوجه‌به شکل ظاهری و آناتومی‌اش به نقاش کمک میکند تا در هنگام انحنا زدن یا سایه زنیِ نواحی ظریف، به‌دلخواه عمل کند.
این قلممو دست نقاش را باز می‌گذارد تا برای تغییر زاویه، رنگ‌آمیزی و ایجاد بافت‌های متنوع و حرکت آزادتر حین رنگ‌آمیزی به‌راحتی عمل کند.
-
قلممو چابک یا برایت:
این قلممو تغییریافته قلممو سر تخت است و به همین نام شناخته شده است با این تفاوت که طول بِراش کوتاه‌تراز دیگر قلم‌موهای سرتخت است. ان نوع قلممو بافت و تراکم کمی دارد و اصولا برای ترسیم خطوط و بافت بکار نمیرود که لازم باشد رنگ در خود نگه دارد.
از این قلممو میتوان در تکنیک نقطه زنی و ضربه‌های کنترلی استفاده کرد. کاربرد دیگری که این قلممو دارد رنگ برداری است البته رنگ‌برداری جزئی، این عملکرد در تکنیک آبرنگ اهمیت به سزایی دارد. به دلیل آنکه در آبرنگ درصد خطا باید پایین باشد بسیار کارآمد است.
-
قلممو زبان گربه:
نمونهٔ دیگر از قلم‌موهای تغییریافته از قلممو سر تخت، قلم‌موی زبون گربه‌ای نام دارد. کاربردی که قلممو زبون گربه‌ای دارد به‌عنوان محوکردن خطوط پر رنگ یا غلیظ در زمانی که هنوز خطوط خشک نشده‌اند استفاده میشوند.
باتوجه‌به تراکم بالا بِراش این قلممو، ایجاد بافت های متفاوت را امکان‌پذیر میکند. گوشه‌های گرد فرچه این قلممو به هنرمند اجازه میدهد تا بافت‌ها، خطوط ظریف، نرم و منحنی شکل را به آسانی ایجاد کند.
5.قلممو رنگ‌بر:
قلم‌موی رنگ‌بر، برای برداشتن یکدست رنگ و آب اضافهٔ روی نقاشی استفاده می‌شود، همچنین میتوان به کمک این قلممو سطوح وسیع را به طور یکدست و نازک رنگ‌آمیزی کرد.
این قلممو بافت آزاد و زیادی دارد و می‌تواند تسلسل و توالی را برای رنگ‌آمیزی یکدست ایجاد کند. این ویژگی، هنگام نقاشی با آبرنگ اهمیت زیادی پیدا میکند. معمولاً زیر سازی‌ها و رنگ‌آمیزی اولیهٔ آبرنگ با این قلممو انجام می‌شود.
6.قلممو تک ضربی:
این قلممو برای ترکیب حجمی از رنگ، صرفاً با یک‌ضرب و ایجاد بافت‌های جدید و متفاوت مورداستفاده قرار می‌گیرد. از این قلممو میتوان هم برای نقاشی‌های سبک و ظریف مثل نقاشی آبرنگی و هم برای ترکیب رنگ‌های خمیری و با حجم زیاد مثل رنگ‌روغن استفاده کرد، و به‌خاطر بافت تخت این قلممو، میتوان بافت‌های یکدست و وسیع را به زوایا و انحنای ظریف و باریک منتهی کرد.
7.قلممو شاخه‌زنی:
این قلممو با نام دیگر قلممو لاینر نیز شناخته می‌شود. این قلم‌موها تغییر یافتهٔ قلم‌موهای گرد و تخت هستند . با هر دوی این نوع قلم‌موها میتوان خطوط باریک را ممتد و ادامه‌دار کشید، بدون این که نیازی باشد قلم مو را از روی بوم یا کاغذ برداشت، اما چون این قلممو به خاطر داشتن بافت زیاد و طولانی، می‌تواند رنگ زیادی را در خود نگهدارد.
از این قلممو برای کشیدن خطوط مستقیم و صاف و طولانی در ابعاد ظریف استفاده میکنند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای این قلممو در کشیدن جزئیاتی مانند سبزه‌ها و شاخ و برگ درختان است.
8.قلممو بادبزنی:
وقتی این قلممو بافت زیادی داشته باشد و انحنای آن تخت نباشد، کاربرد قلم‌موی محوکن را پیدا میکند. چیزی شبیه به قلم‌موهای آرایشی که برای کرم‌پودر و رژگونه استفاده می‌شود.
نمونه‌های باریک این قلممو که ظریف‌تر هستند، بیشتر برای کشیدن گیاهان و درختان و بوته‌ها استفاده میشوند. قلم‌موی بادبزنی همچنین برای ترکیب یکدست و خالص رنگ‌ها کاربردی هست.